حسابداری پیمانکاری چیست؟

حسابداری پیمانکاری، روشی برای ثبت و گزارش مالی پروژه‌های پیمانکاری است که به شرکت‌ها امکان می‌دهد هزینه‌ها و درآمدهای پروژه‌ها را دقیق پیگیری کنند. به دلیل پیچیدگی‌ها و ماهیت زمانی پروژه‌های پیمانکاری، حسابداری پیمانکاری نیازمند روش‌های خاصی از جمله شناخت درآمد بر اساس درصد تکمیل یا روش کار تکمیل شده است.

 وظایف حسابدار پیمانکاری چیست؟

 وظایف حسابدار پیمانکاری شامل ثبت دقیق هزینه‌ها و درآمدهای پروژه، نظارت بر بودجه، تهیه گزارش‌های مالی دوره‌ای، و اطمینان از رعایت اصول و استانداردهای حسابداری است. حسابدار پیمانکاری همچنین وظیفه محاسبه درصد تکمیل پروژه، شناسایی سود و زیان در هر مرحله از کار و ارائه گزارش‌های مالی به مدیران پروژه را بر عهده دارد تا وضعیت مالی پروژه‌ها به طور دقیق و به‌روز کنترل شود.

 حسابدار پیمانکاری باید تمامی هزینه‌های مرتبط با پروژه را شناسایی، ثبت و پیگیری کند. او باید به‌دقت این هزینه‌ها را کنترل کرده و در بودجه پروژه به‌درستی اعمال کند تا اطلاعات مالی دقیق و شفافی ارائه دهد. این هزینه‌ها به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

 هزینه‌های مستقیم

 شامل هزینه‌های مواد اولیه، دستمزد کارکنان و ماشین‌آلاتی که به طور مستقیم در پروژه استفاده می‌شوند.

 هزینه‌های غیرمستقیم

هزینه‌هایی که به‌صورت مستقیم به پروژه اختصاص نمی‌یابند، اما برای تکمیل پروژه ضروری‌اند، مانند هزینه‌های نظارت، بیمه، و استهلاک تجهیزات.

 هزینه‌های عمومی و اداری

این هزینه‌ها به کل شرکت تعلق دارند و شامل اجاره دفتر، حقوق کارکنان اداری و هزینه‌های اداری می‌شوند که باید به نسبت به پروژه تخصیص داده شوند.

 ارکان اصلی حسابداری پیمانکاری چیست؟

ارکان اصلی پیمانکاری شامل سه جزء اساسی و تغییرناپذیر است که نقش‌های کلیدی در عملیات پیمانکاری ایفا می‌کنند:

کارفرما

 شخص حقیقی یا حقوقی که به‌عنوان طرف اول قرارداد و مالک پروژه شناخته می‌شود. در بیشتر پروژه‌ها، این نقش توسط نهادهای دولتی یا سازمان‌ها پر می‌شود.

پیمانکار

 شخص حقیقی یا حقوقی که به‌عنوان طرف دوم قرارداد شناخته می‌شود و اجرای کامل پروژه بر عهده او قرار دارد.

قرارداد

 سندی است که رابطه‌ کاری میان کارفرما و پیمانکار را مشخص می‌کند و شامل جزئیات مهمی از جمله نام طرفین، تعهدات، مدت‌زمان و مبلغ قرارداد است.

استاندارد‌های حسابداری پیمانکاری چیست؟

در استاندارد شماره ۹ حسابداری که به حسابداری پیمان‌های بلندمدت اختصاص دارد، اصول و نکات استانداردهای حسابداری پیمانکاری ارائه شده‌اند. برخی از این استانداردها عبارتند از:

پیمان بلندمدت

به پیمانی اطلاق می‌شود که با هدف طراحی، تولید، یا ساخت دارایی منحصربه‌فرد و مهم یا ارائه خدمات منعقد شده و تکمیل آن به چند دوره مالی نیاز دارد.

انواع پیمان‌ها

پیمان مقطوع

 در این نوع پیمان، پیمانکار با مبلغی ثابت و از پیش تعیین‌شده برای کل پروژه توافق کرده و هر واحد کار را با همان نرخ انجام می‌دهد.

پیمان امانی

 در این نوع، مخارج پیمانکار مشخص است و دستمزد او به صورت درصدی از هزینه‌ها تعیین می‌شود.

معرفی روش‌های اجرای حسابداری پیمانکاری

 روش‌های اجرای حسابداری پیمانکاری بر اساس نوع قرارداد و نیازهای پروژه‌ها انتخاب می‌شوند. این روش‌ها به پیمانکاران کمک می‌کنند تا هزینه‌ها و درآمدها را به‌دقت ثبت و مدیریت کنند و به بهبود مدیریت مالی و افزایش بهره‌وری در پروژه‌ها کمک می‌نمایند. مهم‌ترین روش‌های اجرای حسابداری پیمانکاری در ایران به شرح زیر است:

روش درصد پیشرفت

این روش به پیمانکاران امکان می‌دهد تا درآمد و هزینه‌های پروژه را بر اساس درصد پیشرفت فیزیکی پروژه شناسایی کنند. با استفاده از این روش، هرگاه که کار به یک مرحله مشخص برسد، درصد مشخصی از درآمد ثبت و هزینه‌های مرتبط نیز شناسایی می‌شوند.

روش تکمیل‌شده

در این روش، درآمد و هزینه‌های پروژه تنها زمانی شناسایی می‌شوند که پروژه به‌طور کامل تکمیل شده باشد. این روش معمولاً در پروژه‌هایی که زمان اتمام آن‌ها مشخص است و ریسک‌های مالی کمتری دارند، به کار می‌رود.

روش حسابداری امانی (Cost-Plus)  

در این روش، پیمانکار می‌تواند هزینه‌های واقعی انجام کار را به‌علاوه درصدی به‌عنوان سود دریافت کند. این روش برای پروژه‌هایی که هزینه‌های آن‌ها در طول اجرای پروژه نامشخص بوده، مناسب است.

روش قرارداد مقطوع

 در این روش، مبلغ کل پروژه از ابتدا مشخص و قرارداد به‌صورت مقطوع تنظیم می‌شود. در این حالت، پیمانکار موظف است تا پروژه را با مبلغ توافق‌شده به اتمام برساند و ریسک افزایش هزینه‌ها بر عهده خود پیمانکار است.

روش حسابداری کارمزدی (Time and Material)

در این روش، هزینه‌ها بر اساس ساعت کار پیمانکار و مواد مصرفی ثبت می‌شود. این روش معمولاً در پروژه‌هایی که نیاز به انعطاف‌پذیری بیشتری دارند، به کار می‌رود.

استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری

 استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی حسابداری پیمانکاری، مانند نرم‌افزارهای ایرانی مانند سپیدار و شماران، به پیمانکاران کمک می‌کند تا تمامی مراحل حسابداری را به‌صورت خودکار و با دقت بیشتری انجام دهند.

 انواع قرارداد پیمانکاری

در حسابداری پیمانکاری، قراردادهای متنوعی برای تعیین نحوه پرداخت، تقسیم ریسک و سود و زیان و مسئولیت‌های طرفین بر اساس شرایط پروژه تنظیم می‌شود. این قراردادها با ایجاد امنیت و شفافیت مالی، به پیمانکار و کارفرما امکان تقسیم و مدیریت منصفانه ریسک‌ها و هزینه‌ها را می‌دهند. مهم‌ترین قراردادهای حسابداری پیمانکاری شامل موارد زیر هستند:

 قرارداد مقطوع (با مبلغ ثابت)

 در این قرارداد، مبلغ کل پروژه به طور مشخص و ثابت در آغاز تعیین می‌شود. پیمانکار مسئولیت تکمیل پروژه را با مبلغ توافق‌شده به عهده دارد و در صورت افزایش هزینه‌ها، معمولاً قادر به درخواست مبلغ بیشتر از کارفرما نخواهد بود. این نوع قرارداد برای پروژه‌هایی که مشخصات و حجم کار دقیقاً تعیین شده، مناسب است.

 قرارداد امانی (Cost-Plus Contract)

 در قراردادهای امانی، پیمانکار هزینه‌های واقعی پروژه را به‌علاوه درصدی به عنوان سود دریافت می‌کند. این قرارداد به پیمانکار اجازه می‌دهد هزینه‌ها را بر اساس هزینه واقعی پروژه ثبت کند. این نوع قرارداد برای پروژه‌های بلندمدت و پروژه‌هایی که هزینه‌ها نامشخص هستند، بسیار مناسب است، چون ریسک افزایش هزینه‌ها بر عهده کارفرما است.

 قرارداد بر اساس زمان و مواد (Time and Material Contract)

 در این قرارداد، پیمانکار هزینه‌های پروژه را بر اساس میزان ساعت کاری و مواد مصرفی دریافت می‌کند. نرخ دستمزد و هزینه‌های مواد به طور ثابت از قبل تعیین می‌شود. این نوع قرارداد مناسب پروژه‌هایی است که حجم کار یا مدت‌زمان پروژه به طور دقیق قابل‌پیش‌بینی نیست و امکان تغییرات در حین پروژه وجود دارد.

 قرارداد بر اساس درصدی از سود (Profit-Sharing Contract)

 در این نوع قرارداد، پیمانکار و کارفرما به توافق می‌رسند که درآمد پروژه را پس از اتمام کار به نسبت درصد مشخصی از سود تقسیم کنند. این قرارداد معمولاً برای پروژه‌های مشارکتی با سود بالا به کار می‌رود و پیمانکار در صورت موفقیت پروژه، سود بیشتری کسب می‌کند.

 قرارداد دوره‌ای یا فصلی

 در این نوع قرارداد، کارفرما به پیمانکار بر اساس پیشرفت فیزیکی پروژه در دوره‌های مشخص (مثلاً ماهانه یا فصلی) پرداخت می‌کند. این قرارداد در پروژه‌های طولانی‌مدت کاربرد دارد و پیمانکار با توجه به میزان تکمیل کار، مبلغ موردنظر را دریافت می‌کند.

 قرارداد پیمانکاری دستمزدی

 در این نوع قرارداد، پیمانکار تنها برای دستمزد کارکنان و نیروی انسانی خود هزینه دریافت می‌کند، درحالی‌که تأمین مواد و تجهیزات بر عهده کارفرما است. این قرارداد در پروژه‌هایی که نیروی کار انسانی مهم‌ترین بخش هزینه‌ها را تشکیل می‌دهد، مناسب است.

 مفاهیم حسابداری پیمانکاری

 مفاهیم اصلی حسابداری پیمانکاری شامل چندین مورد کلیدی است که درک آن‌ها برای مدیریت مؤثر مالی پروژه‌های پیمانکاری ضروری است. درک و به‌کارگیری این مفاهیم اصلی به پیمانکاران کمک می‌کند تا پروژه‌های خود را به طور مؤثر مدیریت کنند و از نتایج مالی بهتری برخوردار شوند. این مفاهیم عبارت‌اند از:

 درآمد شناسایی شده

این مفهوم به نحوه شناسایی و ثبت درآمد مرتبط با پروژه اشاره دارد. پیمانکاران معمولاً از روش‌های درصد تکمیل یا کار تکمیل‌شده برای شناسایی درآمد استفاده می‌کنند.

 هزینه‌های پروژه

شامل تمامی هزینه‌های مرتبط با اجرای پروژه، از جمله هزینه‌های مستقیم (مانند مواد و دستمزد) و هزینه‌های غیرمستقیم (مانند هزینه‌های عمومی و اداری) است.

 درصد تکمیل

این مفهوم به نسبت پیشرفت فیزیکی پروژه اشاره دارد و برای شناسایی درآمد و هزینه‌ها بر اساس مراحل تکمیل کار استفاده می‌شود.

 نقدینگی

مدیریت جریان نقدی در پروژه‌های پیمانکاری اهمیت بالایی دارد. این مفهوم به توانایی پیمانکار در تأمین نقدینگی موردنیاز برای ادامه کار و پرداخت هزینه‌ها اشاره دارد.

 تحلیل سود و زیان

این مفهوم به ارزیابی عملکرد مالی پروژه و شناسایی سود و زیان حاصل از آن اشاره دارد. تحلیل سود و زیان به پیمانکاران کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در خصوص مدیریت هزینه‌ها و منابع بگیرند.

 گزارشگری مالی

این مفهوم به تهیه و ارائه گزارش‌های مالی دوره‌ای شامل ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد برای ارزیابی وضعیت مالی پروژه اشاره دارد.

 مدیریت ریسک

 این مفهوم به شناسایی و ارزیابی ریسک‌های مرتبط با پروژه‌های پیمانکاری و اقدامات لازم برای کاهش این ریسک‌ها اشاره دارد.

 ابزارهای حسابداری پیمانکاری کدام‌اند؟

ابزارهای حسابداری پیمانکاری به پیمانکاران و حسابداران کمک می‌کنند تا هزینه‌ها، درآمدها و جریان نقدی پروژه‌ها را با دقت مدیریت کرده و شفافیت مالی پروژه‌ها را افزایش دهند. این ابزارها شامل نرم‌افزارهای حسابداری، سیستم‌های مدیریت پروژه، مدیریت اسناد و گزارش‌گیری هستند که کارایی مالی پروژه‌های پیمانکاری را بهبود می‌بخشند. در ادامه، مهم‌ترین ابزارهای حسابداری پیمانکاری معرفی می‌شود:

نرم‌افزارهای حسابداری پیمانکاری

 نرم‌افزارهایی مانند سپیدار، شماران، هلو و محک که به طور خاص برای پروژه‌های پیمانکاری طراحی شده‌اند و شامل امکاناتی برای ثبت هزینه‌ها، پیگیری درآمدها، گزارش‌های مالی و بودجه‌بندی پروژه‌ها هستند.

سیستم مدیریت پروژه

سیستم‌هایی مانندMicrosoft Project  وPrimavera  که به پیمانکاران کمک می‌کنند تا تمامی مراحل پروژه را از برنامه‌ریزی و کنترل هزینه‌ها تا مدیریت زمان‌بندی و نیروی کار مدیریت کنند.

نرم‌افزارهای مدیریت اسناد و قراردادها

 ابزارهایی مانندSharePoint  یا پلتفرم‌های داخلی برای سازماندهی، ذخیره و دسترسی آسان به اسناد، قراردادها و گزارش‌های مالی پروژه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

ابزارهای گزارشگری و تحلیل داده

 Excel، Power BI و نرم‌افزارهای مشابه که برای تهیه گزارش‌های مالی، تجزیه و تحلیل سودآوری پروژه و پیش‌بینی‌های مالی به کار می‌روند.

نرم‌افزارهای مدیریت زمان و منابع انسانی

 ابزارهایی مانندTSheets  که به پیمانکاران اجازه می‌دهد تا زمان و نیروی انسانی مورد نیاز پروژه‌ها را مدیریت و هزینه‌های مربوطه را کنترل کنند.

سیستم‌های مدیریت ارتباط با مشتری (CRM)

این سیستم‌ها، مانند Microsoft Dynamics، Salesforce و SarvCRM کمک می‌کنند تا اطلاعات و ارتباطات مرتبط با کارفرمایان و پروژه‌ها به‌صورت یکپارچه مدیریت شود.

 مهارت‌های موردنیاز حسابداری پیمانکاری

 حسابداری پیمانکاری نیاز به مهارت‌ها و دانش‌های خاصی دارد تا پیمانکاران بتوانند به طور مؤثر و کارآمد پروژه‌های خود را مدیریت کنند. مهم‌ترین مهارت‌های موردنیاز در این حوزه عبارت‌اند از:

 دانش حسابداری

 آشنایی با اصول و استانداردهای حسابداری، شامل مفاهیم پایه مانند ترازنامه، صورت سود و زیان و روش‌های شناسایی درآمد و هزینه.

 تحلیل مالی

 توانایی تجزیه‌وتحلیل گزارش‌های مالی و عملکرد پروژه برای شناسایی نقاط قوت و ضعف و اتخاذ تصمیمات مالی مؤثر.

 مدیریت پروژه

  درک فرایندهای مدیریت پروژه، از جمله برنامه‌ریزی، بودجه‌بندی و نظارت بر پیشرفت کار.

 مهارت‌های نرم‌افزاری

  توانایی استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری و مدیریت پروژه برای ثبت و پیگیری هزینه‌ها و درآمدها.

 مدیریت ریسک

  قابلیت شناسایی و ارزیابی ریسک‌های مرتبط با پروژه‌ها و اتخاذ تدابیر مناسب برای کاهش این ریسک‌ها.

 مهارت‌های ارتباطی

  توانایی برقراری ارتباط مؤثر با اعضای تیم، کارفرما و دیگر ذی‌نفعان برای هماهنگی و حل مسائل مالی.

 توجه به جزئیات

  دقت و توجه به جزئیات در ثبت و گزارش‌گیری مالی که برای جلوگیری از اشتباهات و حفظ دقت اطلاعات مالی ضروری است.

 مدیریت زمان

 توانایی مدیریت زمان و اولویت‌بندی وظایف برای اطمینان از انجام به‌موقع فعالیت‌های مالی و گزارشگری.

بیمه و مالیات در پیمانکاری به چه صورت است؟

زمانی که صحبت از درآمد کوتاه‌مدت و بلند‌مدت می‌شود، مسائل بیمه و مالیات برای حسابدار مورد توجه قرار می‌گیرد. در شرکت‌های پیمانکاری نیز، همانند سایر سازمان‌ها، ارسال لیست بیمه تأمین اجتماعی به سازمان مربوطه باید به‌طور منظم انجام شود.

در خصوص حسابداری پیمانکاری بلندمدت، استاندارد شماره ۹ به‌وضوح این موضوع را بیان کرده است، در حالی که نکات مربوط به بیمه در حسابداری پیمانکاری نیز در ماده ۳۸ قانون مالیات‌های مستقیم گنجانده شده است.

براساس ماده ۳۸ قانون تأمین اجتماعی، کارفرما موظف است ۵٪ از مجموع صورت وضعیت‌های پیمانکاری را کسر کرده و نزد خود نگه دارد.

نکات مهم در خصوص حق بیمه پیمانی شامل موارد زیر است:

حق بیمه قراردادهای مشاوره‌ای

 این شامل ۱۴٪ از کارکرد ناخالص همراه با ۱.۶٪ بیمه بیکاری است که از این مبلغ، ۳.۶٪ سهم پیمانکار و ۱۲٪ سهم کارفرماست.

حق بیمه قراردادهای اجرایی

 این شامل ۶٪ از کارکرد ناخالص به همراه ۰.۶٪ بیمه بیکاری است که در این مورد، ۱.۶٪ سهم پیمانکار و ۵٪ سهم کارفرماست.

ثبت های حسابداری پیمانکاری

ثبت‌های حسابداری پیمانکاری به‌منظور شناسایی و کنترل هزینه‌ها، درآمدها و اطلاعات مالی پروژه‌ها انجام می‌شود. این ثبت‌ها بسته به نوع قرارداد و روش حسابداری متفاوت است و شامل شناسایی درآمدها، هزینه‌ها، پیش‌پرداخت‌ها، دریافت‌ها و هزینه‌های بیمه و مالیات است که به مدیریت مالی و شفافیت پروژه‌ها کمک می‌کند. در ادامه نحوه ثبت جسابداری پیمانکاری را آموزش می‌دهیم:

شناسایی درآمد

درآمدهای پروژه

 درآمدها معمولاً بر اساس روش درصد پیشرفت یا تکمیل‌شده شناسایی می‌شوند. در روش درصد پیشرفت، درآمد بر اساس میزان پیشرفت فیزیکی پروژه ثبت می‌شود. به‌عنوان مثال:

ثبت درآمد (درصد پیشرفت)

حساب درآمد پیمانکاری بدهکار

به حساب درآمد‌های پیش‌بینی‌شده بستانکار

شناسایی هزینه‌ها

هزینه‌های مستقیم

 هزینه‌های مربوط به مواد، دستمزد و سایر هزینه‌های مستقیم مرتبط با پروژه به‌ طور مستقیم ثبت می‌شوند. به‌عنوان مثال:

ثبت هزینه مواد

حساب هزینه مواد بدهکار

به حساب موجودی کالا بستانکار

هزینه‌های غیرمستقیم

 این هزینه‌ها شامل هزینه‌های عمومی و اداری می‌شوند که به طور مستقیم به پروژه خاصی مرتبط نیستند. به‌عنوان مثال:

ثبت هزینه‌های عمومی

حساب هزینه‌های عمومی بدهکار

به حساب هزینه‌های پرداختنی بستانکار

ثبت پیش‌پرداخت‌ها و دریافت‌ها

پیش‌پرداخت‌ها

 هر پیش‌پرداختی که کارفرما به پیمانکار می‌دهد باید به‌صورت ثبت شود. به‌عنوان مثال:

ثبت پیش‌پرداخت

حساب پیش‌پرداخت پیمانکاری بدهکار

به حساب موجودی نقد بستانکار

دریافت‌های نقدی

دریافت‌های نقدی به‌عنوان درآمد ثبت می‌شوند.

ثبت دریافت نقدی

حساب موجودی نقد بدهکار

به حساب درآمد پیمانکاری بستانکار

ثبت هزینه‌های تأمین اجتماعی و مالیات

هزینه‌های بیمه و مالیات

 هزینه‌های مربوط به بیمه تأمین اجتماعی و مالیات باید به‌صورت جداگانه ثبت شوند.

ثبت هزینه بیمه

حساب هزینه بیمه بدهکار

به حساب هزینه‌های پرداختنی بستانکار

تهیه صورت‌های مالی

صورت سود و زیان و ترازنامه

 در پایان هر دوره مالی، باید صورت‌های مالی تهیه و درآمدها و هزینه‌ها به‌طور دقیق گزارش شود.

 سخن پایانی

 حسابداری پیمانکاری فرایندی حیاتی است که به پیمانکاران کمک می‌کند تا پروژه‌های خود را به طور مؤثر مدیریت کنند. با استفاده از روش‌های مناسب ثبت هزینه‌ها و درآمدها، کنترل دقیق بر بودجه و جریان نقدی و تجزیه‌وتحلیل داده‌های مالی، پیمانکاران می‌توانند تصمیمات بهتری بگیرند و موفقیت مالی پروژه‌ها را تضمین کنند. تسلط بر اصول حسابداری و استفاده از ابزارهای مدرن نیز به بهبود عملکرد و افزایش بهره‌وری در صنعت پیمانکاری کمک می‌کند.